ကရင္စာေပ ပညာအစ

10 September 2008

ကရင္လူမ်ိဳးတို႔သည္ေနထိုင္လာခဲ့ေသာ မက္ဆိုပိုေတးမီးယားေဒသႏွင့္ ရွိနလြင္ျပင္ ျမစ္ႏွစ္မြာ
ေဒသတြင္ ကရင္လူမ်ိဳးတို႔သည္ စာေရးျခင္းအတတ္ပညာကို တတ္ေျမာက္ခဲ့ၾကျပီဟု သမိုင္းသုေတသီတို႔က ဆိုၾက၏။



အေစာဆံုးကမၻာ့စာေပ

ဘီစီ (၄၀၀၀)ႏွင့္ (၃၀၀)ခန္႔တြင္ ဆူမာရီးယန္းလူမ်ိဳးသည္ မွ်ားသြားပံု အကၡရာႏွင့္ စာေရး၍ အီဂ်စ္လူမ်ိဳးတို႔သည္ အရုပ္စာျဖင့္ ကမၻာ့ေပၚတြင္ အေစာဆံုးစာေရးနည္း ေရးသားၾကသည္ကို သမိုင္းပညာရွင္တို႔ကဆို၏။

ကမၻာ့အႏွံ႕

ဆူမားရီးယန္းလူမ်ိဳးတို႔သည္ က်ဴနီေဖါင္းစာေရးနည္းကို ဆီမိုက္အႏြယ္၀င္ ဘက္ဘီလံုးနီးယန္းလူ
မ်ိဳးႏွင့္ အဆီးနီးယန္းလူမ်ိဳးတို႔က ဘီစီ (၂၅၀၀)ခန္႔တြင္ လက္ခံရယူခဲ့ျပီး ၄င္းတို႔ထံမွ တစ္ဆင့္ အင္ဒိုဥေရာပအႏြယ္ျဖစ္ေသာ ဟစ္တိုက္ႏွင့္ ပါရွန္းလူမ်ိဳးတို႔ထံမွ ဘီစီ (၁၅၀၀) ႏွင့္ (၆၀၀)ခန္႔တြင္
အသီးသီးျပန္႔ႏွံ႔ခဲ့သည္။
အေနာက္ဆီမင္းတစ္အႏြယ္သည္ ဖီနီရွန္ကုန္သည္မ်ားထံမွတစ္ဆင့္ ဂရိလူမ်ိဳးတို႔က စာေရးနည္း အတတ္ပညာကို ဘီစီ (၉၀၀)ရာစုခန္႔တြင္ ရရွိၾကျပီးလွ်င္ ဂရိတို႔ထံမွတစ္ဆင့္ လက္တင္၊ ျပစ္သစ္၊
ဂ်ာမန္စေသာ ဥေရာပဘာသာစေပမ်ား ျဖစ္ထြန္းေပၚေပါက္ခဲ့ေပသည္။ ၁၅-ရာစုႏွင့္ စာပံုႏွိပ္ အတတ္ေပၚေပါက္လာျခင္းႏွင့္ သာသနာျပဳပုဂိဳလ္တို႔၏ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေၾကာင့္ စာေရးျခင္းအတတ္သည္ ကမၻာ့အႏွံ႕အျပားပ်ံ႕ႏွံ႕ခဲ့ေပ၏။
အာရွေရာက္စာေပအကၡရာအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္င့မ်ားျဖစ္သည့္ အိႏၵိယ၊ သီရိလကၤာ၊ နီေပါလ္၊ တိဗက္၊ ျမန္မာ၊ ထိုင္း၊ ကေမၻာဒီးယား၊ လာအိုႏွင့္ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံတို႔၏ အသံုးျပဳလွ်က္ရွိေသာ အကၡရာမ်ားမွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘီစီ (၇)ရာစုေနာက္ပိုင္းတြင္ ထြန္းကားလာသည့္ ျဗဟၼီအကၡရာမ်ားျဖစ္၏။

ဆိမိတစ္အကၡရာမွ ျဗဟၼီအကၡရာ

ျဗဟၼီအကၡရာသည္ ဘီစီ (၈၉၀)ခန္႔က ဖီနီရွန္ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ေတြ႕ျမင္ရေသာ ေျမာက္ပိုင္း ဆိမိတစ္အကၡရာမွ ဆင္းသက္လာခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရွိရသည္။ ၄င္းတို႔အကၡရာမ်ားကို မက္ဆိုပိုေတးမီးယားေဒသမွရွိေသာ လူမ်ိဳးစုမ်ားက ယူေဆာင္လာခဲ့ရာမွ ဘီစီ (၃)ရာစုခန္႔က အေသာကဘုရင္ေက်ာက္စာမ်ားကို ေရးထိုးထားေသာ အခ်ိန္မွစ၍ ျဗဟၼီအကၡရာဟု အမည္တြင္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္၏။

ျမန္ႏိုင္ငံရွိ အကၡရာ

ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ယေန႔ေရးသားေသာအကၡရာသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ဘီစီ (၆)ရာစုခန္႔တြင္ စတင္ထြန္းကားခဲ့ေသာ ျဗဟၼီအကၡရာပြားမ်ားျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔က လက္ခံၾကသည္။ ေအဒီ (၄)ရာစုႏွစ္ခန္႔က သေရေခတၱရာ ပ်ဴလူမ်ိဳးတို႔ ေရးသားလွ်က္ရွိေသာ အကၡရာသည္ အိႏၵိယေျမာက္ပိုင္းသံုး -ကဒမၻ-အကၡရာ-ျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက လက္ခံၾကသည္။
(ခင္ဘကုန္း - ေရႊေပခ်ပ္ (၂၀) ကို ေလ့လာပါ)
ကရင္လူမ်ိဳး ပလႅ၀အကၡရာ
ကရင္တို႔သည္ မက္ဆိုပိုေတးမီးယားေဒသရွိ ရွနလြင္ျပင္ ျမစ္ႏွစ္မႊာေဒသမွ ေရးသားတတ္ေျမာက္ေသာ စာေပကို ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိေသာအခါ အကၡရာသစ္မ်ားေရးသားတီထြင္လာ၍ မူလေရးသားေသာ -ဆိမိတစ္အကၡရာ- ကို အသံုးမျပဳေတာ့ဘဲ -ပလႅ၀အကၡရာ-ကို ဆန္းသစ္တီထြင္ကာ ေရးသားလာခဲ့ၾကသည္ဟု စာေပအကၡရာသမိုင္းပညာရွင္တို႔က ဆိုၾက၏၏။

မြန္ႏွင့္ကရင္ အကၡရာတူၾက

ကရင္တို႔သည္ ျမန္္မာႏိုင္ငံတြင္ေရက္ရွိေနထိုင္ေသာအခါ ကရင္တို႔ေရးသားေသာ -ပလႅ၀အကၡရာ-ျဖင့္ပင္ မြန္လူမ်ိဳးတို႔သည္လည္း ၄င္းအကၡရာစာႏွင့္ ေရးသားခဲ့ၾကသည္ကိုေတြ႕ရသည္။
ဘုရင္ေရးေသာ အကၡရာ
ပလႅ၀အကၡရာ-ဆိုသည္မွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ ေရွးအက်ဆံုး အသံုးျပဳေသာ -ျဗဟၼီအကၡရာ-မူကြဲျဖစ္ပါသည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ ဂုတၳဘုရင္ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ ဂုတၳအကၡရာ၊ ကဒမၸဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္လွ်င္ ကဒမၸအကၡရာ၊ ပလႅ၀ဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္လွ်င္ ပလႅ၀အကၡရာသံုးေၾကာင္း သုေတသီတို႔က ဆိုၾက၏။

အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံ စာေပအင္အားစာအုပ္က

ယေန႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေနထိုင္တဲ့ တိုင္း၇င္းသားအားလံုးတို႔ရဲ႕ ေရးသားတဲ့စာေပဟာ -ပလႅ၀အကၡရာ-ေတြပါဘဲ၊ ဒီအကၡရာဟာ အိႏၵိယကုန္သည္ထံမွ တစ္ဆင့္ ျမန္မာတိုင္းရင္းသားမ်ား
လက္ထဲကို ေရာင္ခဲ့တယ္လို႔ သမိုင္းပညာရွင္ေတြကဆိုတယ္။
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေရးသားတဲ့စာေပအမ်ားစုဟာ အကၡရာသံုးတဲ့ သမိုင္းနဲပၾကည့္ရင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ ဘက္မွာ -ဂုတၳအကၡရာ-နဲ႔ သကၠဋဘာသာေက်ာက္စာေတြမွာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ဟန္လင္းဘက္မွာက -ဂုတၳအကၡရာ-နဲ႔ ပ်ဴဘာသာေက်ာက္စာေတြ ေတြ႕၇တယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ -ဂုတၳအကၡရာ-၀င္ေရာက္လာတာဟာ ေအဒီ (၄၀၀)ထက္မေစာဘဲ (၆၀၀)ထက္ ေနာက္မက်ဘူးလို႔ သမိုင္းပညာရွင္ေတြေျပာပါတယ္။

သေရေခတၱရာပ်ိဳ႕မွာရွိတဲ့ ပ်ဴလူမ်ိဳးေတြက ကဒမၸအကၡရာသံုးတယ္။ (ဟန္လင္းပ်ဴက - ဂုတၳအကၡရာသံုးတယ္) သထံုနဲ႔ မုတၱမဘက္က မြန္လူမ်ိဳးနဲ႔ ကရင္လူမ်ိဳးတို႔မွာေတာ့ -ပလႅ၀အကၡရာ-နဲ႔ ခရစ္ေအဒီ (၇၀၀)ေလာက္က စတင္ျပီးေတာ့ အသံုးျပဳတယ္လို႔ ခန္႔မွန္းၾကတယ္။ ဒီထက္ေစာရင္လည္း ေစာႏိုင္တယ္။

ကရင္မ်ားကလည္း အဲဒီေခတ္ေလာက္ဘဲ ကရင္စာကို ပလႅ၀အကၡရာနဲ႔ ကရင္အသံထြက္အတိုင္း ပြားျပီေတာ့ သံုးတယ္လို႔ အခ်ိဳ႕သုေတသီမ်ားက ဆိုတယ္။

ေက်ာက္စာမွတ္တမ္းေတြကို ၾကည့္ရင္…

(၁) အနိရုဒၵါ(အေနာ္ရထာ) ဘုရင္ဟာ ခရစ္ႏွစ္ ေအဒီ (၁၀၄၇-၇၇) ႏွစ္မွာ ဘုရင္မွတ္တမ္းကို သကၠဋ၊ ပါဠိဘာသာေရးတဲ့စာနဲ႔ ေရးွမွတ္တယ္။

(၂) က်န္စစ္သား(ထီးလႈိင္ရွင္)ဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၀၄၄-၁၁၁၃) ခုႏွစ္မွာ မြန္ဘာသာနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။

(၃) အေလာင္းစည္(၁) ဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၁၃-၁၁၆၃) ခုႏွစ္မွာ ပါဠိဘာသာနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။

(၄) ရာဇကုမာရ(က်န္စစ္သား) ရဲ႕ သားဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၁၃) ခုႏွစ္မွာ ပါဠိ+မြန္+ပ်ဴ+ဗမာ(၄)မ်ိဳးပါတဲ့ ျမတ္ေစတီေက်ာက္စာကို ပလႅ၀အကၡရာနဲ႔ ေရးထိုးထားပါတယ္။

(၅) နရပတိစည္သူမင္းဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၇၄-၁၂၁၉) ခုႏွစ္မွာ ဗမာ (ျမန္မာ)ဘာသာနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။

ေရွးေဟာင္း ကရင္လူမ်ိဳးေတြရဲ႕ ေရးသားတဲ့ ပလႅ၀အကၡရာဟာ မြန္လူမ်ိဳးနဲ႔ တျပိဳင္တည္းအသံုးျပဳခဲ့တယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ခန္႔မွန္းလို႔ရပါတယ္။
ယေန႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးမ်ားအားလံုး ေရးသားတတ္ၾကတဲ့ -ျမန္မာစာ-ဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၁၃) ခုႏွစ္ေလာက္မွ အေစာဆံုးေပၚေပါက္လာတယ္လို႔ ေလ့လာေတြ႕ရွိရပါတယ္။
မြန္စာေပဟာ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၀၄၄) ခုႏွစ္မွာ သားေတာ္ေစာလူမင္း ေခတ္အဆံုး (၁၀၈၄) ေအဒီ အထိႏွင့္ က်န္စစ္သားမင္းလက္ထက္ ခရစ္ႏွစ္ ေအဒီ (၁၀၈၄ မွ ၁၁၁၃)ေအဒီႏွစ္အထိ မြန္ဘာသာအစြမ္းကုန္ ထြန္းကားေသာ အခါသမယလို႔ ပါေမာကၡေဒါက္တာလု(စ္)က ဆိုပါတယ္။
ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၁၃ မွ ၁၁၇၃) ခုႏွစ္ အထိဟာ ႏွစ္ေပါင္း (၆၀)အတြင္း -မြန္စာေပနဲ႔ ျမန္မာစာေပ ကူးေျပာင္းေရးၾကားကာလ- လို႔ မွတ္ယူၾကတယ္။

နရပတိစည္သူမင္းလက္ထက္ ခရစ္ႏွစ္ေအဒီ (၁၁၇၄-၁၂၁၁)ႏွစ္အတြင္းမွာ ျမန္မာစာေပ အေရးအသားဟာ ထီးသံုးနန္းသံုးျဖစ္လာခဲ့ျပီး အဲဒီအခ်ိန္ကို ျမန္မာဘာသာ အစြမ္းကုန္ထြန္းကား
ေသာ အခါသမယလို႔ ပါေမာကၡေဒါက္တာလု(စ္)က ဆိုပါတယ္။
ေယဓမၼာတြင္ ပါေသာစာ

ေအဒီ (၄၀၀-၆၀၀)ခန္႔တြင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ေျမာက္ပိုင္း ျမိဳ႕ေဟာင္း (ေ၀သာလီျမိဳ႕ေဟာင္း) ေတာင္ခါးပန္းမွ ေတြ႕ရွိေသာ -ေယဓမၼာ-ပါစာသည္ အိႏၵိယအေရွ႕ေျမာက္ပိုင္းမွ ဂုတၳမင္းအကၡရာျဖစ္ျပီး သကၠဋဘာသာျဖင့္ေရးသည္။
ေအဒီ (၅၀၀-၆၀၀)ခန္႔တြင္ သေရေခတၱရာကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ တူးေဖၚရရွိေသာ ေရႊလႊာခ်ပ္ (၂၀) -ေယဓမၼာ-ပါေသာစာသည္ ပ်ဴအကၡရာ(သို႔မဟုတ္)ပလႅ၀အကၡရာပါဠိဘာသာျဖင့္ေရးသည္။
ေအဒီ (၅၀၀-၆၀၀)ရာစု ထိုင္းႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္း ပရပထံုေစတီေတာ္ၾကီးအနီး ေက်ာက္တံုးႏွစ္ခုေပၚတြင္ -ေယဓမၼာ-ဂါထာႏွစ္ခုပါေသာ ပလႅ၀အကၡရာဟာ မြန္ဘာသာျဖင့္ေရးသားသည္။

အေစာဆံုးကရင္စာေပ

ကရင္လူမ်ိဳးတို႔ ေရးသားထားေသာစာတြင္ အေစာဆံုး ေရးသားထားေသာေပစာမွာ ျမန္မာသကၠရာစ္ (၁၀၀၀- ၁၂၀၀)ခုႏွစ္ခန္႔ေလာက္က ေရးသားခဲ့သည္ဟု ဆို၏။ တနည္း (၁၈၇၃)
ခုႏွစ္က ကရင္ေပစာ စတင္ထြက္ေပၚလာခဲ့။
ကရင္စာေပ (၅) မ်ိဳး
၁. လ္ု၀ၚ (လ၀ိုက္) ကဗ်ာ
၂. လကၤာ (လင္ကာ) အလကၤာ
၃. သုပတ္ (သလပတ္) စကားေျပအက်ယ္
၄. အ္ုခ၀့္ (အေခါ့) အနက္အဓိပၸါယ္
၅. လိက္အိင္း (လိုက္အိန္း) စကားေျပအက်ဥ္း ဟူ၍ (၅)မ်ိဳးရွိ၏။

ေအဒီ (၁၈၃၂) ခုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ စေကာကရင္ဘာသာျဖင့္ အေမရိကန္ ႏွစ္ျခင္းသာသနာျပဳ ေရာက္လာေသာ ေဒါက္တာဂၽြန္နသန္၀ိတ္က ပလႅ၀အကၡရာ (တနည္းအားျဖင့္) ျမန္မာအကၡရာစာလံုးမ်ားကို အသံုးျပဳ၍ စေကာကရင္အသံထြက္ စာေရးနည္းကို တီထြင္ေပးခဲ့၏။ ထိုေနာက္ ေအဒီ (၁၈၃၅)ခုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ၄င္းပုဂိုလ္ကပင္ ဂရိႏွင့္ ေရာမအကၡရာမ်ားကိုအသံုးျပဳျပီး ပိုးကရင္အသံထြက္ စာေရးနည္းကို တီထြင္ေပးခဲ့သည္။ ။

ေတာမွီရဟန္း (ေတာင္ကေလးေအးရိပ္သာ)

ျပန္လည္တင္ျပသူ = ေစာေမဓာ